Ülkemizde amatör balıkçılık diğer denizcilik mevzuları gibi oldukça geri kalmış haldedir. Yurtdışındaki alet edevat vs. zenginliğinin bize pek yansımadığını bariz şekilde görürüz. Bundan en çok nasibini alan malzeme grubu ise makinelerdir. Ülkemizde makinelerin ticaretini ithalatını vs. yapanlar bile makineler hakkında çok fazla bilgiye sahip değildirler.
Makineler görev olarak bir kaç şeyi birden üstlenir:
1. Yem ve iğnenin arzu edilen yere ulaşmasına yetecek kadar misinanın makaraya sarılı halde muhafazası, av sırasında bırakılması ve geri toplanması.
2. Balığı yormak üzere misinaya uygun ve belli bir tansiyon uygulanması.
3. Balığı veya yemi yeterince hızlı çekebilmeyi sağlaması.
İşte bunların sağlanması için çeşitli düzenekler geliştirilmiş, bunlar zaman içinde olgunlaşıp bugünlere gelmişlerdir. Tabi arada yok olan tasarımlarda olmuştur. Ama genel olarak şu hususlar öne çıkmıştır:
Makinenin misina boşaltım kabiliyeti: Bu husus iki noktada incelenir.
1.nokta, makine boşaltabilecek ne kadar misina alıyor?
2.nokta, kullanılan av tekniğine uygun olarak optimum şekilde misina boşaltabiliyor mu?
Fly veya sahte balık gibi hafif bir yem kullanılıyorsa bu durumda misina gerginliği düşüktür ve isabetli atış için uygun şartlar farklıdır. Ama ağır bir yem ve büyük kurşunu olan bir takım kullanılıyorsa o zaman ideal koşullar daha farklıdır. Diğer yandan makinenin her iki durumda yeterli misinayı alabiliyor olması gerekir. Maalesef hiç bir tasarım bu her durumda en iyi neticeyi veremez.
Kalama, fren, sürükleme, debriyaj: Büyük bir balık vurduğu zaman makinenin kullanıma yardımcı olmasını sağlayan düzenektir. Büyük balıkları yakalamanın tek yolu onun size gelmesini sağlamanızdır. Bunu da ancak onu yorarak yapabilirsiniz. Makineler misinayı boşaltırken balığa belli bir güç uygulayarak onun yorulmasına yardımcı olur. 40 kg. lık bir balığı 4-5 kg yük vererek makul bir sürede yormanız mümkündür. Fakat bu süre genelde saatler ile ölçülür. 4-5 kg yük ise makinenin fren tertibatında harcanır. Süre uzun olduğu için harcanan enerji o kadar yüksektir ki fren tertibatı aşırı şekilde ısınır. İşte kaliteli bir makinede en belirleyici unsurlardan biride bu ısıya dayanma kabiliyetidir..
Ergonomi: Makinenin ağırlığı kullanımı vs. gibi hususları belirler. Ergonomide genel kaide şudur: Ne kadar az kas gücüyle ne kadar kolay hareket ediyorsa düzenek o kadar ergonomiktir. Makinenin ergonomik olup olmadığını elinize alır almaz kolayca görebilirsiniz. Kullanmak için elinizin ne kadar az hareket ettiğine bakın.Daha ergonomik bir makine daha kolay bir kullanım demektir..
Sarma hızı: Makinenin misinayı ne kadar çabuk sarabildiğini gösterir. Bu sarma mekanizmasının büyüklüğüyle doğru orantılıdır. Diğer yandan sarma hızı arttıkça sarmak için gereken kuvvette artar. Suni yemlerle çalışırken sarma hızının yüksek olması her zaman avantajdır.
Yapılan ava göre bu temel hususlar çok fazla çeşitlilik gösterir. Böylece bir av tarzı için ideal olan makine başka bir av tarzı için uygun olmaktan çıkar.. Bu, makine seçimindeki en önemli noktadır. Farklı av tarzları için farklı düzeneklere sahip makineler üretilmiş, çeşitler artarak seçim zorlaşmıştır. Ülkemizde ise bu çeşitler ve kullanım yerleri son yıllarda öğrenilmeye başlanmıştır.
Makineleri temel olarak 2 gruba ayırabiliriz:
Fixed spool: Sabit makara demektir. Bu makinelerde misina sarılan makara sabittir. Bir kılavuz misinayı bu makaranın üzerine dolar.
Convantional Reel: Ülkemizde çıkrık makine olarak bilinen hareketli makaralardır.. Bu makinelerde makara döner misinayı kendi üzerine sarar.
Fixed Spool (Sabit) Makineler
Bildiğimiz klasik makineler bu sınıfa girer.
Bu makinelerde makara sabit dururken, sarma kolunun çevrilmesi suretiyle, sarma teli misinayı makaraya sarar. Fixed Spool makineler “Open Face” açık yüzlü ve “Closed Face” kapalı yüzlü olmak üzere iki alt gruba ayrılmaktadır. Yukarıdaki gibi klasik makinelere açık yüzlü denilmektedir.
Open Face - açık yüzlü makineler:
Bu makinelerde makara üzerine misina, makara etrafında dönen tel vasıtasıyla (Sarma teli) sarılır. Çalışma prensibi olarak misinanın serbestçe boşalmasından faydalanırlar. Bu sayede hafif yemler bile misinayı makaradan boşaltabilir. Ama ağır yemler kuvvetle atılacak olursa aşırı gerilme nedeniyle atış gücünün büyük kısmını kamışa ileterek verim kaybı yaşanabilir.
Kalama sistemi makaranın dönebilmesini sağlayarak gerçekleştirilir. Pek çok modelde makarayı alttaki mile sabitleyen kısımda bir tür debriyaj bulunur ve makaranın önünden gevşetilmek suretiyle kalama kuvveti ayarlanır. Bu tiplere “önden kalamalı” denir. Diğer modellerde makaranın bağlı olduğu mil makinenin arka tarafında bir debriyaj sistemine bağlanır. Bunlara da doğal olarak “arkadan kalama” denmektedir.
Makara çapı büyüdükçe sarım hızı artar. Makaranın uzunluğu arttıkça da misinayı boşalma kabiliyeti artmaktadır. Uzak atış için sarma yeri uzun ve çapı büyük (surf) makaralar tercih edilmelidir.
Hareketli Makineler:
Bu makinelerin temel özelliği misinanın makaranın üzerine, makaranın dönüşü ile sarılmasıdır.. Bir kaç alt türleri vardır ama en üst seviyede ikiye ayrılırlar:
1. Pin centered/trotting reels: Nokta merkezli makaralar. Bu makinelerin temel özelliği çaplarının büyük olması nedeniyle son derece hızlı sarım kabiliyetlerinin olmasıdır. Bu çok dengeli atışlar yapabilir. Fly veya kaşık vs. sahte yemleri çok hassas idare edebilirsiniz.. Orta boy balıklarla derelerde, göllerde kullanmak için idealdirler.. Kaliteli modelleri uzak atış içinde kullanılabilir.
2. Çıkrıklar : Bir makara ve onun hareketlerini geliştirmek üzere etrafına eklenmiş dişliler, fren, misina kılavuzu gibi aksamdan oluşan makinelerdir.. Temelde iki gruba ayrılırlar:
Baitcaster : Yematar. Bu çıkrıklar küçüktür, az miktarda misina alırlar ve gündelik av faaliyetleri için ideal özellikler sunarlar. Bilhassa uzak atışlar için vazgeçilmezdirler. Ama kullanımları zordur. Kullanımını kolaylaştırmak için fren, levelwinder vs. gibi çeşitli ekler yapılır. Diğer yandan bu çıkrıkların fly, kaşık gibi hafif yemlerle kullanımı pratikte zordur. Takımın toplam ağırlığı 20 gr ve üstü ise o zaman daha rahat bir kullanım sağlarlar.
Uzak atış yaparken ilk atış kuvveti makarayı harekete geçirir. Bu sayede atışın devamında misina kendiliğinden makaradan boşalır ve takım misina boşaltmak için ek güç harcamaz. Böylece uzak atışlar kolayca yapılabilir. Fakat ilk andaki yüksek hız nedeniyle makara misinayı havadaki gidişinden daha hızlı boşaltır. Boşalan misinada geriye doğru tekrar makaraya sarılmaya başlar. Sarım genelde düzgün olmaz, misina karışır gider. Bunu önlemek için atıcı makarayı parmağıyla frenler. Bazı atış videolarında atışı yapanın makaraya eğilip dikkatle baktığını görürsünüz. İşte misinanın boşluk vermesini öyle dikkatle takip etmeniz gerekir.
Bu sorunu gidermek üzere çıkrıklara çeşitli fren tertibatları eklenir. Bunlar makarayı frenleyerek atışa yardımcı olurlar. Ama kesin bir çözüm değildirler. Manyetik, santrifüj vs. fren tertibatları gibi elektronik frenlerde mevcuttur. Ama her durumda makinenin freninin uğraşıp ayarlamanız veya kendinizi o frene adapte emeniz gerekecektir. Bu sürecin sonunda ise makine sizin atış ve kullanım kabiliyetinizi iki misline çıkaracaktır.
Bazı baitcaster çeşitleri misinaya kılavuzluk ederek daha düzgün sarılmasını sağlayan “levelwinder” denen bir aparata sahiptir.
Bu aparat düzgün kullanılmazsa atışta kötü etki yaratır ama genel kullanımda kuşgözü oluşmasını engeller. Bu da makul mesafeli atışların daha kolay yapılabilmesini sağlar. Levelwind olmadan aynı makine ile daha uzak atış mümkün olabilir.
Multiplier: Multiplier Reel Makinalar Türkçede çıkrık makine diye bilinen, ağır takımlarla ve yemlerle rigging ve trolling yapmak için kullanılan çok güçlü dişlilere sahip iri balık makineleridir.
